ئادابى ههلسوكهوتى مسولمان لهگهل مسولماندا
ئاینى پیرؤزى ئیسلام سورِه لهسهر بههيزبوونى پهیوهنده لهنيوان برِواداران و بلاوكردنهوهى گیانى برایهتى و خؤشهویستى لهنيوانیاندا ، لهم بوارهدا چهندین ماف و ئادابى بؤ داناون و هانى مسولمانان دهدات تا پيوهى پابهندبن و خواى گهورهش پاداشتى بؤ ئهو كهسانه داناوه كه گهردنگیرى ئهو ئاداب و مافانهن
پيغهمبهرى خوا صلی الله علیه وسلم فهرمویهتى حق المسلم على المسلم خمس رد السلام ، وعيادة المریض، واتباع الجنازة ، وإجابة الدعوة وتشمیت العاطس، رواه البخاري و مسلم، بهواتاى مافى مسولمان لهسهر مسولمان پينج شته وهلامدانهوهى سلاو و سهردانى كردنى كردنى لهكاتى نهخؤشیدا و شوينكهوتنى تهرمهكهى و بهدهمهوهچوونى داوهت و لهكاتى پژمینیدا كه سوپاسى خواى كرد، پيى بوتريت خوا رهحمت پئ بكات
ههروهها فهرمویهتى حق المسلم على المسلم ست قیل وما هن یارسول الله قال اذا لقیته فسلم علیه واذا دعاك فاجبه ، وإذا استنصحك فانصح له ، وإذا عطس فحمد الله فشمته ، وإذا مرض فعده ، وإذا مات فاتبعه، رواه مسلم، واتا مافى مسولمان بهسهر مسولمانهوه شهش شته وتیان كامانهن ئهى پيغهمبهرى خوا صلی الله علیه وسلم فهرموى ئهگهر پيیگهیشتى سهلامى لئ بكه ، وهلامى دهعوهتهكهى بدهرهوه و گهر داواى ئامؤژگارى لئ كردى ئامؤژگارى بكه، گهر پژمى و سوپاسى خواى كرد دوعاى خيرى بؤ بكه، گهر نهخؤش كهوت سهردانى بكه، گهر وهفاتى كرد شوينى جهنازهكهى بكهوه
ههروهها ئیمامى ئهحمهد له فهرمودهى مهعازدا خواى لئ رِازیبيت بؤمان دهگيرِيتهوه، كه پيغهمبهرى خوا صلی الله علیه وسلم فهرمویهتى وأن تحب للناس ما تحب لنفسك وتكره لهم ما تكره لنفسك، بهواتاى ئهو شتانهى بؤ خؤت پيت خؤشه بؤ خهلكیش پيت خؤش بيت، ئهو شتانهى كه بؤخؤت پيت ناخؤشه بؤ خهلكیش پيت ناخؤش بيت ،، ههروهها له بوخارى و موسلیم لهفهرمودهى براء هاتوه أمرنا رسول الله صلى الله علیه وسلم بسبع فذكر منها : وإبرار القسم، ونصر المظلوم، به واتاى فهرمانمان پيكراوه به حهوت شت، لهنيویاندا بهجئ گهیاندنى سويند و سهرخستنى ستهمليكراو ،، ههروهها فهرمویهتى وینصح له إذا غاب او شهد ، بهواتاى ئامؤژگارى دهكات لهكاتى ئامادهبون و ئاماده نهبونیدا ، ههروهها له فهرمودهىالبراء دا هاتوه و وتویهتى پيغهمبهرى خوا فهرمانى پيكردوین به حهوت شت له نيویاندا إبرار القسم ، ونصر المظلوم ، رواه البخارى و مسلم
لهروانگهى ئهم فهرمودانهوه مافى مسولمان لهسهر مسولمان خؤى له ده بواردا دهبینيتهوه، ليرهدا بهكورتى ئاماژهیان پئ دهدهین
١- سلاوكردن لهكاتى پيك گهیشتن،، پيغهمبهرى خوا صلی الله علیه وسلم فهرمویهتى لا تدخلوا الجنة حتى تؤمنوا ، ولا تؤمنوا حتى تحابوا، افلا ادلكم على شیئ إذا فعلمتموه تحاببتم افشوا السلام بینكم، رواه ابو داود ، بهواتاى ناچنه بهههشتهوه تا برِوا نههينن ، برِوا ناهينن تا یهكترتان خؤش نهويت، ئایا رينماییتان بكهم بهشتيك ئهگهر ئهنجامى بدهن ئهوا یهكترتان خؤش دهويت سلاو لهیهكتر بكهن ، ههروهها فهرمویهتى أيها الناس افشوا السلام ، واطعموا الطعام ، وصلوا الأرحام، وصلوا باللیل والناس نیام، تدخلوا الجنة بسلام، رواه الترمذی وقال حدیث حسن صحیح ، بهواتاى ئهى خهلكینه سلاو بكهن لهیهكترى ، خواردن ببهخشن ، سیلهى رهحم جئ بهجئ بكهن ، بهشهو نويژ بكهن لهو كاتانهى كه خهلكى نوستون ، گهر واتان كرد ئهوا دهچنه بهههشتهوه به ئاسودهیى ،، باشترین دهستهواژه بؤ سلاوكردنیش وتنى السلام علیكم ورحمه الله وبركاته وه وهلامدانهوهى به شيوازى چاكتر. ههروهك خواى گهوره لهقورئانى پیرؤزدا فهرمویهتى وإذا حییتم بتحية فحیوا بأحسن منها أو ردوها، النساء٨٦ ،واتا ههركاتيك سلاويكتان ليكرا ئهوه به چاكتر لهو سلاوه سلاو بكهن یان وهكو خؤى وهلامى بدهنهوه
سهبارهت بهئادابى سلاو كردن پيغهمبهرى خوا صلی الله علیه وسلم فهرمویهتى یسلم الراكب على الماشي ، والماشي على القاعد ، والماشیان أيهما بدء ، فهو أفضل، رواه الطبرانی، بهواتاى كهسى سوارى سلاو دهكات لهوهى كه پیادهیه ، پیادهش سلاو لهو كهسه دهكات كه دانیشتوه ، دوو پیاده كامیان پيشتر سلاوى كرد ئهویان چاكتره
٢- بهدهمهوه چونى داوهت،، پيغهمبهرى خوا صلی الله علیه وسلم فهرمویهتى إذا دعي أحدكم إلى طعام فلیجب ، فان شاء طعم وان شاء ترك، رواه مسلم، بهواتاى گهر كهسوكتان داوهت كران بؤ خوانيك، ئهوا بهدهم داوهتهكهوه بچن ، گهر حهزى كرد با بیخوات، گهر حهزیشى لئ نهكرد با نهیخوات، ههروهها فهرمویهتى شر الطعام طعام الوليمة، یدعى لها الأغنياء ویترك المساكین ، ومن لم یأتی الدعوة فقد عصى الله ورسوله، متفق علیه، بهواتاى خراپترینى خوانيك خوانى داوهتيكه، كه دهولهمهندانى بؤ بانگ دهكريت و ههژارانیش فهرامؤش دهكرين ، ئهوهى نهچيت بهدهم داوهتهوه ئهوا لهخواو پيغهمبهرى خوا یاخى بوه
٣- پژمین،، پيغهمبهرى خوا صلی الله علیه وسلم فهرمویهتى إن الله یحب العطاس ویكره التثاؤب ، فإذا عطس أحدكم فحمد الله تعالى ، كان حقا على كل مسلم سمعه أن یقول له یرحمك الله ، وإما التثاؤب فإنما هو من الشیطان فإذا تثاءب أحدكم فلیرده ما استطاع فان أحدكم إذا تثاءب ضحك منه الشیطان، رواه البخاري، بهواتاى خواى گهوره پژمینى پئ خؤشهو حهز به باويشك ناكات ، گهر كهسيكتان پژمى و سوپاسى خواى كرد ئهوا لهسهر ههر مسولمانيكه كه بیستى پيى بليت خوا رهحمت لئ بكات. بهلام باويشك له شهیتانهوهیه گهر كهسيكتان باويشكى دا ئهوهندهى توانى با ريگرى لئ بكات ، گهر كهسيكتان باويشكى دا ئهوا شهیتان پيى پئ دهكهنيت ، ههروهها فهرمویهتى إذا عطس أحدكم فلیقل الحمد لله ، ولیقل له أخوه أو صاحبه یرحمك الله ، فإذا قال له یرحمك الله ، فلیقل یهدیكم الله ویصلح بالكم، رواه البخاری، بهواتاى ئهگهر كهسيكتان پژمى بابليت سوپاس بؤ خوا، بابراكهى یان هاوهلهكهى پيى بليت خوا رهحمت پئ بكات ، ئهگهر پيى وت خوا رهحمت پئ بكات، ئهویش بليت خوا رينمونیت بكات و كاروبارت باش بكات،، ابوهورهیره خواى لئ رِازی بيت فهرمویهتى إن النبی صلى الله علیه وسلم كان إذا عطس ، غطى وجهه بیده ، أو بثوبه ، وغظ بها صوته، رواه الترمذى وقال حسن صحیح، بهواتاى پيغهمبهرى خوا صلی الله علیه وسلم كاتيك كه دهپژمى بهدهستى یان بهكراسهكهى دهم و چاوى دادهپؤشى، تا دهنگى پژمهكهى نزم بيت
٤- سهردانى كردنى لهكاتى نهخؤشیدا،، نهخؤشى نیعمهتيكه له نیعمهتهكانى خواى گهوره بؤ بهنده چاكهكانى، دهبيته مایهى كهفارهتى گوناهو تاوانهكان، ههروهك پيغهمبهرى خوا صلی الله علیه وسلم فهرمویهتى ما من مصيبة تصیب المسلم إلا كفر الله بها عنه حتى الشوكة یشاكها، رواه البخاری، بهواتاى ههر بهلایهك توشى مسولمان دهبيت ، ئهوا دهبيته مایهى كهفارهت بؤى، تهنانهت گهر درِكيك ئازارى بدات ، ههروهها فهرمویهتى ما یصیب المؤمن من نصب ولا وصب ولا هم ولا حزن ولا أذی ولا غم حتى الشوكة یشاكها إلا كفر الله بها من خطایاه، رواه البخاری ومسلم، بهواتاى ههرچى توشى برِوادار ديت لهنهخؤشى و بهلاو خهم و پهژارهو ئازار تهنانهت گهر درِكيكیش ئازارى پئ بدات ، ئهوا دهبيته مایهى كهفارهتى گوناههكانى،، ههنديك له زانایانى پيشین فهرمویانه لو لا مصائب الدنیا لوردنا القيامة مفالیس، بهواتاى گهر موسیبهتى دونیا نهبوایه ئهوا بهدهست بهتالى دهگهرِاینهوه بؤ قیامهت،،سهردانى كردنى نهخؤش و ههوالپرسینى یهكيكه لهمافهكانى مسولمان بهسهر مسولمانهوهو سونهتيكى موئهكهدهیه، بهلاى ههنديك لهزانایانهوه وهكو ئیمامى بوخارى واجبه، ههنديكى تر دهلين فهرزى كیفایهیه، پيغهمبهرى خوا صلی الله علیه وسلم فهرمویهتى إن الله تعالى یقول یوم القيامة یا ابن ادم مرضت فلم تعدني . قال یارب كیف أعودك وأنت رب العالمین قال أما علمت أن عبدي فلانا مرض فلم تعده ، أما علمت انك لو عدته لوجدتني عنده، رواه مسلم، بهواتاى خواى گهوره له رؤژى دواییدا دهليت ئهى نهوهى ئادهم نهخؤش كهوتم و سهردانیت نهكردم ، وتى ئهى پهروهردگارم چؤن سهردانت كهم كه تؤ پهروهردگارى ههموو جیهانیانى ، فهرموى ئایا نهتزانى بهندهكهم فلانه كهس نهخؤش كهوت و سهردانیت نهكرد ئایا نهتزانى گهر سهردانیت بكردایه منت لاى ئهو دهبینیهوه
ئادابى سهردانى كردنى نهخؤش
١- دوعاى شیفاو چاكبونهوهى بؤ بكهیت و ئامؤژگارى بكهیت به خؤرِاگرتن و ئارامى ههروهك پيغهمبهرى خوا صلی الله علیه وسلم فهرمویهتى من عاد مریضا لم یحضر اجله فقال عنده سبع مرات أسال الله العظیم رب العرش العظیم أن یشفیك إلا عافاه الله من ذلك المرض، صحیح سنن ابى داود برقم ٢٦٦٣ ، بهواتاى كهسيك سهردانى نهخؤشيكى كرد ، وادهى مردنى نههاتبوو ، حهوت جار لهلاى ئهودا بليت ئهپارِيمهوه له خواى گهوره، پهروهردگارى عهرشى گهوره، شیفات بدات ، ئهوا خواى گهوره چاكى دهكاتهوه لهو نهخؤشیه
٢- چاك وایه به نهخؤش بوتريت لا باس ، طهور إن شاء الله شتيكى وانیه، پشتیوان بهخوا پاكبونهوهیه له گوناههكان ههروهك له فهرمودهدا هاتوه
٣- مانهوه لاى نهخؤش بؤ ماوهیهكى كهم
٤- دهشيت سهردانى ئافرهتى نهخؤش بكريت بهمهرجيك تهنهایى رونهدات
٥- سهردانى كردنى نهخؤشى خاوهن كتيبهكان گهر بهرژهوهندیهك ههبوو یان خزم و دراوسئ بوو
٥- بهشدارى كردن له سپاردنى مردوودا،،، ههلگرتن و شوين كهوتنى مردوو پيویسته و یهكيكه لهمافهكانى مسولمان بهسهر مسولمانهوه،پيغهمبهرى خوا صلی الله علیه وسلم لهم بارهیهوه فهرمویهتى عودوا المریض ، واتبعوا الجنائز ، تذكركم الآخرة، أخرجه ابن أبي شیبه و حسنه الالبانى، بهواتاى سهردانى نهخؤش بكهن و شوينى مردوهكان بكهون، رؤژى دواییتان ديتهوه یاد ، ههروهها فهرمویهتى من شهد الجنازة حتى یصلى علیها فله قیراط ، ومن شهدها حتى تدفن فله قیراطان قیل وما القیراطان قال مثل الجبلین العظیمین،متفق علیه، بهواتاى ههر كهسيك لهسهر مردویهك ئامادهبيت تا نويژى لهسهر بكات ، ئهوا خيرى قیراتيكى ههیه ، وه كهسيك بمينيتهوه تا مردوهكه دهنيژريت، ئهوا خيرى دوو قیراتى دهست دهكهويت وتیان دوو قیرات یانى چى فهرموى به ئهندازهى دوو شاخى گهوره
٦- گهر مسولمانيك سويندى دایت، سويندهكهى نهشكينیت،،، دلخؤشكردنى مسولمان و هاوكارى و ههماههنگى و كارئاسانى بؤ كردنى و دابین كردنى پيداویستیهكانى و لهچاكترینى كردهوه چاكهكانه كه لاى خوا خؤشهویسته،پيغهمبهرى خوا صلی الله علیه وسلم فهرمویهتى أحب الناس إلى الله أنفعهم ، وأحب الأعمال إلى الله عزّ وجل سرور تدخله على مسلم ، أو تكشف عنه كربة ، أو تقضى عنه دینا ، أو تطرد عنه جوعا ، ولان أمشي مع أخي المسلم فی حاجه أحب إلى من أن اعتكف فی المسجد شهرا ، ومن كف غضبه ستر الله عورته ، ومن كظم غیظا ولو شاء أن یمضه أمضاه ملأ الله قلبه رضا یوم القيامة، ومن مشى مع أخيه المسلم في حاجة حتى یثبتها له اثبت الله تعالى قدمه یوم تزل الأقدام ، وان سوء الخلق لیفسد العمل كما یفسد الخل العسل، صحیح رواه الطبراني و غیره وانظر السلسلة الصحیحة برقم ٩٠٦
بهواتاى خؤشهویستتریت كهس لاى خواى گهوره ئهوانهن كه سودمهندترین كهسن بؤ خهلكى، خؤشهویستترین كار لاى خواى گهوره خؤشى خستنه دلى مسولمانه، یان لابردنى خهم و پهژارهیهك، یان دانهوهى قهرزيكى، یان لابردنى برسيتییهكى. گهر لهگهل برایهكى مسولماندا برِؤم بؤ جئ بهجئ كردنى پيویستییهكى، چاكتره لهلام لهوهى مانگيك لهم مزگهوتهدا ئیعتكاف بكهم، ههركهسيك تورِهیى خؤى گرتهوه خواى گهوره داوينى دهپاريزيت، ههركهسيك رق و كینهى خؤى خواردهوهو تواناشى ههبوو بؤ دهربرِینى، خواى گهوره دلى پرِ دهكات و له رؤژى دواییدا ليى رازى دهبيت. ههركهسيك لهگهل برا مسولمانهكهیدا برِوات بؤ چهسپاندنى پيویستییهك بؤى، ئهوا خواى گهوره پئ یهكانى دامهزراو دهكات له رؤژيكدا كه پئ یهكان دهلهرزن، رهوشت خراپى كارهكان تيك دهدات ههروهك چؤن سركه ههنگوین تيك دهدات
٧- و ٨- ئامؤژگارى بكهى كهى داواى لئ كردى و بیپاريزیت گهر ليت دور بوو،،، ئامؤژگارى راستهقینه ئهركى سهرشانى مسولمانه پيغهمبهرى خوا صلی الله علیه وسلم فهرمویهتى الدین النصیحة ثلاثا . قلنا لمن یا رسول الله قال لله عزّ وجل ولكتابه ولرسوله ولأئمة المسلمین و عامتهم، رواه مسلم، بهواتاى ئاین ئامؤژگاریه ، وتمان بؤ كئ ئهى پيغهمبهرى خوا صلی الله علیه وسلم فهرموى بؤ خواى گهورهو بؤ كتيبهكهى و بؤ پيغهمبهرو بؤ سهركردهى مسولمان و خهلكهكه بهگشتى
زانایانى پيشین گهر ویستبيتیان ئامؤژگارى كهسيك بكهن ئهوا به پهنهانى و به تهنهایی لهگهل كهسهكهدا ئامؤژگاریان كردووه و وتویانه ههركهسيك ئامؤژگارى براكهى بكات به تهنهایى ئهوا دهچيته خانهى ئامؤژگاریهوه ،ههركهسيكیش لهبهرچاوى خهلكى دا ئامؤژگارى بكات ئهوا دهچيته بازنهى سهرزهنشتهوه
٩- و ١٠ چیت پئ خؤشه بؤ خؤت بؤ ئهویش پيت خؤشبيت ، چیت پئ ناخؤشه بؤخؤت بؤ ئهویش پيت ناخؤش بيت،،، پيویسته بزانین كه ههموو كهس بؤ هاوهلى و هاوريیهتى ناشئ پيغهمبهرى خوا صلی الله علیه وسلم لهم بارهیهوه فهرمویهتى المرء على دین خلیله فلینظر أحدكم من یخالل، بهواتاى مرؤف لهسهر ئاینى هاوهل و خؤشهویستهكهیهتى ، ههر كهس تهماشا بكات كئ دهكات بههاوهل و خؤشهویستى
ئهو كهسانهى هاورئ یهتیان دهكهین پيویسته چهند سیفاتيكیان تيدا بيت وهك ژیرى، رهوشتى جوان و بهرز ، دنیا نهویست ، لادهرو فاسق نهبيت و ئههلى بیدعه نهبيت ، ئیمامى عومهر خواى لئ رازی بيت فهرمویهتى علیك بإخوان الصدق تعش فی أكنافهم فإنهم زینة فی الرخاء ، وعدة فی البلاء ، وضع أمر أخيك على أحسنه حتى یجیئك ما یغلبك منه، واعتزل عدوك واحضر صدیقك إلا الأمين من القوم ، ولا أمين إلا من خشي الله فلا تصحب الفاجر فتتعلم من فجوره ، ولا تطلعه على سرك ، واستشر فی أمرك الذین یخشون الله تعالى، بهواتاى پيویسته براى راستگؤ ههلبژيریت تا لهسایهیاندا بژیت ، ئهوان زینهت و جوانین لهكاتى خؤشى و فراوانیدا، هيزو پشتیوانن لهكاتى بهلاو ناخؤشیدا ، كارى براكهت له چاكترین ئاست دابنئ ، تا شتيكى پيچهوانهت بؤ دهردهكهويت، خؤت له دوژمنهكهت بهدور بگره، له هاورِيكهشت وریابه، جگه له كهسانى ئهمین و دهستپاك لهنيو خهلك، كهسیش دهستپاك و ئهمین نیه ، مهگهر ئهوانهى لهخوا دهترسن، جا كهواته هاوهريتى خراپهكار مهكه، چونكه له خراپهكهیهوه فيرى خراپه دهبیت، نهينیى خؤتى لا مهدركينه، لهكاروبارى خؤتدا راويژ بهو كهسانه بكه كه لهخوا دهترسن www.dlzar.tk